Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej są częstą sytuacją, z którą spotykają się lekarze, w tym również chirurdzy. Dla przypomnienia elektrolity to roztwory substancji jonowych, w których pojawiają się swobodne jony, na skutek czego może ona np. przewodzić prąd elektryczny. W przypadku organizmu człowieka szczególnie istotne jest stężenie sodu, potasu, wapnia oraz magnezu. Zasadniczo można wyróżnić kilka rodzajów zaburzeń, które mogą wystąpić. Podział ten bierze pod uwagę głównie fakty wystąpienia nadmiaru lub niedomiaru wody oraz elektrolitów. Tak więc występują tu cztery możliwości:

  • izotoniczne odwodnienie , które występuje podczas jednoczesnej utraty wody  oraz elektrolitów,
  • hipertoniczne odwodnienie, kiedy utrata wody jest większa niż utrata elektrolitów,
  • przewodnienie czyli nadmiar wody w organizmie,
  • przewodnienie z jednoczesnym nadmiarem sodu.

Obajwy zaburzeń wodno-elektrolitowych

Najczęstszym przypadkiem jest jednoczesna utrata wody oraz elektrolitów, a więc typ izotoniczny odwodnienia. Objawy  kliniczne są w tym przypadku następujące:

  • skąpomocz;
  • przyspieszenie tętna przy jednoczesnym obniżeniu ciśnienia tętniczego;
  • zapadnięcie gałek ocznych;
  • trudności w połykaniu;
  • zmniejszenie wypełnienia żył szyjnych;
  • zmniejszone napięcie skóry;
  • suchość na języku oraz w obszarze błon śluzowych.

Utrata płynów może być przy tym utratą bezzwrotną (np. wymioty, biegunka, pocenie się), zablokowaniem płynów, czyli sytuacją, w której płyny pozostają w organizmie, ale nie są aktywne metabolicznie (np. wysięk lub przesięk w jamie otrzewnej). Możliwa jest też sytuacja ,w której występują obie te utraty jednocześnie, np. przy niedrożności jelit, kiedy występują wymioty oraz zaleganie płynu w pętlach jelitowych.

Odwodnienie izotoniczne

Równoczesna utrata wody i elektrolitów występuje przy ostrym zapaleniu otrzewnej, w niedrożności jelit, w wymiotach, biegunkach, rozległych oparzeniach. Soki trawienne są częścią płynu pozakomórkowego i mają podobny do niego skład, więc ich utrata prowadzi do ubytku wody pozakomórkowej, sodu oraz chloru, zmniejszenia objętości krwi, co może prowadzić do wystapienia wstrząsu oligowolemicznego.

Odwodnienie hipertoniczne

Ten typ odwodnienia wiąże się z tym, że w trakcie oddychania człowiek traci przez płuca wodę pozbawioną elektrolitów. Z takim odwodnieniem można się więc spotkać głównie u chorych z przyspieszonym i pogłębionym oddechem, nadmierną temperaturą ciała lub u takich, u których wykonano tracheostomię. Do odwodnienia może też dojść u osób nieprzytomnych przez dłuższy czas, którym nie dostarczano wystarczającej ilości płynów. Hipertoniczne odwodnienie prowadzi do oligowolemii przy czym stężenie sodu jest podwyższone, a osocze cechuje się zwiększoną osmolalnością.

Nadmiar wody – przewodnienie

Nadmiar wody prowadzi do zwiększenia objętości płynów ustrojowych, a w konsekwencji również krwi krążącej w organizmie. Rozwodnienie krwi jest przyczyną zmniejszenia stężenia potasu i sodu w osoczu oraz hematokrytu. Wywołuje to zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Z taką sytuacją można spotkać się u chorych będących pod wpływem hormonu antydiuretycznego lub z niewydolnością nerek, którym podano zbyt dużo wody bez elektrolitów.

Przewodnienie połączone z nadmiarem sodu

Powstaje w wyniku wyniszczających chorób (nowotwory, głodzenie). Dochodzi wtedy do zmniejszenia masy komórkowej i tłuszczu, a tym samym zwiększenia ilości płynu pozakomórkowego w stosunku do całej masy ciała. Nadmiarowi wody towarzyszy wtedy zwiększenie całkowitej ilości sodu oraz zmniejszenie zawartości potasu. Mimo tego, w surowicy stwierdzana jest hiponatremia i hiperkalemia.

Na podstawie książki „Zarys Chirurgii” pod redakcją Romana Górala.