Historia rozwoju badań endoskopowych

Jednym z najczęściej obecnie wykonywanych badań diagnostycznych w gastrologii i chirurgii jest badanie endoskopowe. Przy wykorzystaniu odpowiedniej aparatury pozwala ono na zajrzenie w głąb ludzkiego ciała bez konieczności dokonywania ingerencji chirurgicznej. Historia badań z wykorzystaniem różnego rodzaju wzierników zaczyna się praktycznie pod koniec XVIII wieku, kiedy to aczęto konstruować pierwsze, bardzo prymitywne przyrządy.

Obecnie możemy korzystać z zaawansowanych technologicznie aparatów, które do minimum ograniczają dyskomfort pacjenta oraz możliwość przypadkowych uszkodzeń, oferując za to coraz większe możliwości, nie tylko diagnostyczne, ale i operacyjne.

Etapy rozwoju endoskopii

Trudno przecenić znaczenie rozwoju metod endoskopowych w chirurgii. Są one niemal ściśle związane z postępami w diagnostyce i leczeniu. Największe znaczenie mają tutaj szerokie możliwości diagnostyczne tego badania, a także fakt, że ze względu na swoją nieinwazyjność, cechuje się ono dużym bezpieczeństwem i jest dobrze znoszone przez chorych. Rozwój technik endoskopii przewodu pokarmowego można podzielić na trzy etapy czasowe: najwcześniejszy w latach 1795 – 1932, kiedy w użyciu były najprostsze, całkowicie sztywne wzierniki, kolejnym etapem były lata 1932 – 1958, kiedy po raz pierwszy zaczęły wchodzić do użycia wzierniki charakteryzujące się ograniczoną giętkością (półgiętkie), ostatni okres trwa od roku 1958 do teraz – dysponujemy tu już w pełni giętkimi ednoskopami bazującymi na włóknach szklanych.

Pierwszy wziernik został stworzony przez Filipa Bozinniego w 1795 roku we Frankfurcie. Przyrząd ten był wykorzystywany do oglądania pochwy, odbytnicy oraz dolnej części gardła. Według różnych źródeł jego przyrząd był oświetlany świecą bądź lampą gazową. Lampa gazowa została w najprostszej formie wynaleziona 3 lata wcześniej, więc nie można wykluczyć jej użycia. Należy zwrócić uwagę, że współcześni medycy nie byli zachwyceni tym wynalazkiem, a wręcz ganili go za niezdrową ciekawość.

Sztywne endoskopy

Adolf Kaussmal - wynalazca gastroskopu

W 1868 roku po raz pierwszy wykorzystany został ezofagoskop (instrument do wziernikowania przełyku), którego Bevan użył do usuwania ciał obcych oraz diagnostyki raka przełyku. Pierwszy gastroskop (instrument do wziernikowania żołądka) został skonstruowany przez Adolfa Kaussmaula w 1868 roku w we Frydburgu w Niemczech. Wymyślony przez niego przyrząd był całkowicie sztywny i wykonany z metalu, na jego wyposażeniu znajdowały się soczewki tworzące układ optyczny umożliwiający oglądanie obrazu.

Za jednego z pionierów endoskopii jest również uważany Jan Mikulicz-Radecki – profesor z Krakowa, pomysłodawca wielu nowych technik chirurgicznych, narzędzi oraz pionier  antyseptyki i aseptyki. W 1881 roku opisał on zasady wykonywania endoskopii oraz jej wartość kliniczną. Skonstruował również sztywny gastroskop zakrzywiony pod kątem 30 stopni, który wykorzystywał do badań. W trakcie jednego z nich odkrył rak żołądka. Napisał wówczas, że dzięki gastroskopii uda się w przyszłości wykrywać to schorzenie na wczesnym etapie rozwoju.

Jan Mikulicz-Radecki

Ówczesny okres rozwoju gastroskopii odznaczał się używaniem sztywnych instrumentów z układami soczewek i dosyć prymitywnym oświetleniem w formie żarówki na końcu wziernika. Dodatkowo dalszy rozwój badań endoskopowych został zahamowany przez wynalazek Roentgena, z którym wiązano słusznie duże nadzieje. Następnym istotnym etapem było wprowadzenie przez Schindlera własnego gastroskopu (również sztywnego), którym przeprowadził on 100 gastroskopii. W ciągu kolejnych lat, razem z Wolfem wprowadzał w nim kolejne techniczne ulepszenia. Efektem było zmniejszenie urazowości badania, a także zwiększenie możliwości obserwacji żołądka.

Endoskopia w czasach współczesnych

Aktualne metody endoskopowe cechuje wykorzystywanie giętkiej aparatury, która oparta jest na elastycznych włóknach szklanych, jako podstawowym elemencie optycznym. Zapewnia to praktycznie pełne pole obserwacji, a także znacząco podnosi komfort badania endoskopowego i zmniejsza ryzyko komplikacji związanych z badaniem. Pierwszym aparatem tego typu był fibrogastroskop wprowadzony do użycia przez Basila Hirschowitza w 1958 roku. Od tego momentu nastąpił dalszy intensywny rozwój metod endoskopowych. W kolejnych latach wprowadzono do nich kamery, rezygnując z zewnętrznego źródła światła. Miniaturyzacja, a co za tym idzie, pojawienie się bogatego zestawu oprzyrządowania, pozwoliło nie tylko na diagnostykę, ale również pobieranie wycinków, a nawet prowadzenie operacji przez naturalne otwory ciała.

Giętki endoskop

Na podstawie książki „Chirurgia kliniczna i operacyjna” pod redakcją M. Śliwińskiego i W. Rudowskiego.